છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં આપણી ખાનપાન અને જીવનશૈલીમાં ઘણા ફેરફારો થયા છે. આજે આપણામાંથી ભાગ્યે જ કોઈને ખબર હશે કે આપણા ઘરમાં ફળો અને શાકભાજી ક્યાંથી અને કેવી રીતે આવે છે? ઉત્પાદકતા વધારવા માટે ખેતરોમાં મોટા પાયે રસાયણોનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. જ્યારે, કેટલાક ઓર્ગેનિક ખેતી કરતા ખેડૂતો તેમના ઉત્પાદનને યોગ્ય ગ્રાહક સુધી પહોંચાડી શકતા નથી. ગ્રાહક અને ખેડૂતોની વચ્ચેનાં આ જ અંતરને ઘટાડે છે અમદાવાદ સ્થિત સ્ટાર્ટઅપ ‘ફાર્મ સે.’
વર્ષ 2018ના અંતમાં, CA યશ મહેતા (26) અને CA રાજ જૈને (26) અમદાવાદનાં MBA રાજન પટેલ (38) સાથે મળીને સ્ટાર્ટઅપ શરૂ કર્યું. ધ બેટર ઇન્ડિયા સાથે વાત કરતા યશ કહે છે, “અમારો ઉદ્દેશ સસ્ટેનેબલ ખોરાકની સાથે સસ્ટેનેબલ જીવન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનો હતો. જેના માટે અમે ઝીરો વેસ્ટ અને નો પ્લાસ્ટિક પોલીસી પર પુરુ ધ્યાન આપીએ છીએ.”
‘ફાર્મ સે.’ ગુજરાતનું પહેલું BYOC (Bring Your Own Container Store)સ્ટોર છે, જે પેકેજિંગ માટે ન્યૂનતમ પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ કરે છે.
‘farm સે’ કેવી રીતે બન્યુ
રાજ અને યશ પાલી (રાજસ્થાન) ના છે અને બાળપણના મિત્રો છે. બંનેએ પ્રથમ પ્રયાસમાં CA ની પરીક્ષા પાસ કરી. અભ્યાસ માટે અને પછી CA ઇન્ટર્નશીપ માટે પણ તે થોડા વર્ષો મુંબઈમાં રહ્યો. યશ જણાવે છે, “પાલી એક નાનું શહેર છે. ફરવા માટે ઘણું બધું નથી, તેથી અમે વેકેશનમાં બાળપણમાં ખેતરમાં જતા હતા. ત્યારથી હું પ્રકૃતિ સાથે જોડાયો. પણ પછી કદાચ મને ખબર પણ ન હતી કે હું તેનાથી સંબંધિત કોઈ કામ કરીશ. મુંબઈમાં રહેતી વખતે, અમે બંનેએ મન બનાવી લીધું હતું કે હવે કામ નહીં કરીએ, અમારે બીજું કંઈક કરવું છે.
જોકે, યશે લગભગ ત્રણ મહિના સુધી દિલ્હીની એક લો ફર્મમાં કામ કર્યું. તે નોકરી દરમિયાન જ યશ બે મહિનાના એક્સચેન્જ પ્રોગ્રામ માટે યુરોપ ગયો હતો. ત્યાં તેણે જોયું કે લોકો ઓર્ગેનિક વસ્તુઓ ખરીદવાનો આગ્રહ કરી રહ્યા છે. એટલું જ નહીં, વિદેશમાં વેચાયેલા ઓર્ગેનિક મસાલા અને અન્ય કેટલીક પ્રોડક્ટ્સ ભારતમાં બનાવવામાં આવી હતી. જાન્યુઆરી 2018 માં ભારત આવ્યા બાદ તેણે રાજ અને તેના પરિવાર સાથે આ વિશે વાત કરી. યશ કહે છે, “જોકે આપણે નાનપણથી ખેતીને નજીકથી જોતા આવ્યા છીએ. તેમ છતા અમારામાંથી કોઈને પણ ઓર્ગેનિક ફાર્મિંગ વિશે કોઈ જાણકારી ન હતી.”
તેમણે આ અંગે વધુ સંશોધન કર્યું. ત્યારે જ તેમને ખબર પડી કે અમદાવાદ સ્થિત NGO વર્ષોથી ઓર્ગેનિક ખેતી કરતા ખેડૂતોને પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડવા માટે કામ કરી રહી છે. જેના માટે દર વર્ષે એક પ્રદર્શનનું પણ આયોજન કરવામાં આવે છે. આ બંને મિત્રોએ આ NGOમાં જોડાઈને ઓર્ગેનિક ખેતી કરતા ખેડૂતો વિશે પણ જાણવાનું શરૂ કર્યું. યશ જણાવે છે, “અમે જોયું છે કે ઘણા ગ્રાહકો વર્ષ દરમિયાન આવા ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનો અને શાકભાજી વગેરે ખરીદવા માંગે છે. પરંતુ તેમની પાસે આ ખેડૂતો સુધી પહોંચવાનો કોઈ સરળ રસ્તો નથી. ત્યારે જ અમે તેના પર કામ કરવાનું મન બનાવી લીધું.”
ફાર્મથી સીધા ઘર સુધી
NGO દ્વારા જ યશ અને રાજ, રાજન પટેલને મળ્યા હતા. 2016માં, તેમણે નોકરી છોડી દીધી અને જનતા સુધી ઓર્ગેનિક અને પર્યાવરણને અનુકૂળ ઉત્પાદનો પહોંચાડવા માટે ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ ‘greenobazaar’ શરૂ કર્યું. વર્ષ 2018ના અંતે, આ ત્રણેયે સાથે મળીને ‘farm સે’ શરૂ કર્યું. અગાઉ તે પોતાનું કામ માત્ર ઓનલાઈન જ કરતા હતા. યશ કહે છે કે મોટાભાગના લોકો શાકભાજી અને ફળો જોયા પછી જ લેવાનું પસંદ કરે છે. તેથી, તેણે થોડા મહિના પછી ‘farm સે ઓન વ્હીલ્સ’ શરૂ કર્યું. વાન દ્વારા અમદાવાદના ઘણા વિસ્તારોમાં ‘farm સે’ ફળો અને શાકભાજી પહોંચાડવાનું શરૂ કર્યું. યશ અને રાજ પણ શાકભાજી પહોંચાડવા જતા હતા. રાજ કહે છે કે આ કાર્ય એટલું સરળ પણ નહોતું. તે કહે છે, “લોકોને સમજાવવું ખૂબ જ મુશ્કેલ હતું કે અમારા ઉત્પાદનો કોઈપણ રસાયણો વગર ઉગાડવામાં આવ્યા છે. ઉપરાંત, ઓર્ગેનિક ખેતી કરતા ખેડૂતોને શોધવાનું અને તેમની સાથે જોડાણ કરવું એક મોટો પડકાર હતો.”
આજે 50 થી વધુ ખેડૂતો ‘ફાર્મ સે’ સાથે જોડાયેલા છે. જ્યારે, તેમના ગ્રાહકોનો વિશ્વાસ જીતવા માટે, ‘ફાર્મ સે.’ ની ટીમે ‘ફાર્મ પે.’ નામની ઇવેન્ટ શરૂ કરી, જેમાં ગ્રાહકો તેમના ઘરે આવતા શાકભાજી ક્યાંથી આવે છે તે જોવા માટે ફાર્મની મુલાકાત લઈ શકે છે.
આવા કાર્યક્રમો શહેરી ગ્રાહકોને પ્રકૃતિ સાથે જોડવાનું કામ કરે છે. યશ જણાવે છે, “ઘણા પરિવારો તેમના બાળકોને ખેતી વિશે માહિતી આપવા માટે ખેતરમાં આવતા હતા. એકવાર મને મારા એક ગ્રાહકનો ફોન આવ્યો કે ખેડૂતોની મહેનત જોઈને, હવે મારા બાળકો ખોરાકનો બિલકુલ બગાડ કરતા નથી.”
વર્ષ 2019માં, ‘ફાર્મ સે.’ એ પોતાનો પહેલો સ્ટોર ખોલ્યો. જ્યાં લોકોએ માલ લેવા માટે પોતાના ડબ્બા અથવા થેલી લાવવી પડે છે. જોકે, આવો ટ્રેન્ડ ભારત માટે નવો નથી. પરંતુ મોટા શહેરોમાં હવે પેકેટમાં બધું સરળતાથી ઉપલબ્ધ છે. તેથી આપણે થેલી વગેરેનો ઉપયોગ કરવાનું ભૂલી ગયા છીએ.
ફળો અને શાકભાજી અને રાશન સિવાય, અથાણાં, સૌંદર્ય પ્રસાધનો, માઉથવોશ, ફળોના રસ વગેરે જેવી અન્ય ઘણી વસ્તુઓ પણ ‘ફાર્મ સે.’ સ્ટોર પર ઉપલબ્ધ છે. આવા બાય-પ્રોડક્ટ્સ ઘરે બનાવવામાં આવે છે અને તેને “ઘર સે” નામ આપવામાં આવે છે. એક ઉદાહરણ આપતાં રાજન જણાવેછે, “અમને ખબર પડી કે અમદાવાદની એક ગૃહિણી ઘરે કેરીનું અથાણું બનાવે છે, જે લોકોને ખૂબ પસંદ છે. અમે તેમના અથાણાને લોકો સુધી પહોંચાડીએ છીએ. એ જ રીતે, અન્ય ઘણી પ્રોડક્ટ્સ પણ જુદા જુદા લોકો ઘરે તૈયાર કરે છે.”
હાલમાં, ‘ફાર્મ સે.’ અમદાવાદમાં ત્રણ સ્ટોર ધરાવે છે, જેમાં બે ફ્રેન્ચાઇઝી સ્ટોર્સનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે, ઓનલાઈન વેબસાઈટ‘greenobazaar’ દ્વારા, તેઓ 300 ઓર્ગેનિક અને ઈકો-ફ્રેન્ડલી પ્રોડક્ટ વેચી રહ્યા છે. જેમાં વાંસ અને રિસાયકલ વસ્તુઓથી માંડીને ડ્રાયફ્રુટ્સ, મસાલા અને સૌંદર્ય પ્રસાધનો વગેરે સામેલ છે. યશનું કહેવું છે કે ગયા વર્ષે તેના સ્ટાર્ટઅપે લગભગ 1.25 કરોડનું ટર્નઓવર કર્યું હતું, જ્યારે આ વર્ષે તેને બે કરોડથી વધુના ટર્નઓવરની અપેક્ષા છે.
થોડા દિવસોમાં ‘ફાર્મ સે.’ અમદાવાદમાં ઓર્ગેનિક જ્યુસ સેન્ટર પણ ખોલવા જઈ રહ્યું છે. જેમાં ગ્રાહકો જાતે સાઇકલ ચલાવીને પોતાની પસંદગીના ફળોનો રસ કાઢી શકશે. ચોક્કસ થોડી મહેનત કર્યા પછી જ્યુસ પીવાની મજા જ કંઈક અલગ હશે. તો, રસ પીવા માટે પ્લાસ્ટિક અથવા કાગળના ગ્લાસને બદલે, સ્ટોરને પ્લાસ્ટિક મુક્ત બનાવવા માટે, ફળો અથવા નકામા નાળિયેરથી બનેલા બાઉલના ગ્લાસનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવશે. આ નવા કેન્દ્ર સાથે તે એવા લોકોને રોજગાર આપવા માંગે છે જે સાંભળી કે બોલી શકતા નથી. તેઓ ટ્રાન્સજેન્ડર સમુદાયને તેમની ટીમનો એક ભાગ બનાવવા પર પણ કામ કરી રહ્યા છે.
ત્રણેય સહ-સ્થાપકો માને છે કે વાસ્તવિક જીવનમાં આ જૈવિક જીવનશૈલી છે. જેમાં માત્ર ખોરાકની જ નહીં પરંતુ આપણી આસપાસની દરેક વસ્તુની કાળજી લેવી જોઈએ. પછી તે માણસ હોય કે પ્રકૃતિ.
ફાર્મથી સ્ટોર સુધી, ગ્રાહકો તેમના ઘરનો કચરો પ્લાસ્ટિક અને કાગળને રિસાયકલ કરવા માટે પણ એકત્ર કરી શકે છે, જેનો ઉપયોગ તેઓ દુકાનમાંથી ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનો ખરીદવા માટે કરી શકે છે.
ફાર્મ સે વિશે વધુ જાણવા માટે તમે તેના ઇન્સ્ટા પેજ farmseindia ની મુલાકાત લઈ શકો છો. જ્યારે, તમે તેમની ઓનલાઈન વેબસાઈટ greenobazaarથી ઓર્ગેનિક અને ઈકો ફ્રેન્ડલી પ્રોડક્ટ પણ ખરીદી શકો છો.
સંપાદન: નિશા જનસારી
આ પણ વાંચો: ઓર્ગેનિક ખેતી કઈ રીતે કરવી? જાણો અમદાવાદના કાર્ડિયોલોજિસ્ટ અને ખેડૂત ડૉ.દિનેશ પટેલ પાસેથી
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.
