છત કે બાલકનીમાં કપડા સૂકવતી વખતે તેને પડવાથી કે ઉડતા બચાવવા માટે લગભગ દરેક ઘરમાં Clothing Pegનો ઉપયોગ થાય છે. જેને સામાન્ય ભાષામાં કપડાં સૂકવવાની ક્લિપ કહેવાય છે. મોટાભાગના ઘરોમાં લોકો પ્લાસ્ટિક ક્લિપ્સનો ઉપયોગ કરે છે. કારણ કે તેઓ સસ્તા છે. પરંતુ ઠેર ઠેર ઉપયોગમાં લેવાતી આ ક્લિપ્સ કચરા સુધી પહોંચે ત્યારે પ્રદૂષણ પેદા કરે છે. આ બહુ નાની વાત છે. પરંતુ જે સ્તરે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે તે જોતા, તેની પર્યાવરણ પર પણ ખૂબ ઉંડી અસર પડે છે.
આને ધ્યાનમાં રાખીને મુંબઈના 21 વર્ષના યુવાને એક ખાસ ક્લિપ તૈયાર કરી છે. તે ટકાઉ હોવા ઉપરાંત, આ ક્લિપ રિસાયક્લેબલ પણ છે. તેનું નામ છે- BLIP. બેન્ડ અને ક્લિપ- આ બે શબ્દોને જોડીને બ્લિપ બની છે. તે ઋત્વિક જાધવ દ્વારા બનાવવામાં આવી છે, જે વ્યવસાયે પ્રોડક્ટ ડિઝાઇનર છે.
ઋત્વિકે ધ બેટર ઈન્ડિયાને કહ્યું, “મને હંમેશા કચરો બધી જગ્યાએ ફેલાયેલો જોઈને ખરાબ લાગતુ હતુ. મારો પરિવાર મુંબઈમાં રહે છે પણ દાદા દાદી ગામમાં રહે છે. જ્યારે પણ હું નાનપણમાં ગામમાં જતો ત્યારે હું જોતો હતો કે બધે લીલોતરી છે અને ક્યાંય ખાસ કચરો નથી. પરંતુ આજે તમે ગામડાઓ અને શહેરોમાં, પર્વતો અને નદીઓમાં પણ કચરો જોશો.”
પ્રોડક્ટ ડિઝાઇનિંગમાં ડિગ્રી ધરાવનાર ઋત્વિક હંમેશા એવી પ્રોડક્ટ્સ ડિઝાઇન કરવા માંગતા હતા જે લોકો માટે ફાયદાકારક હોય અને ઇકો ફ્રેન્ડલી પણ હોય. અભ્યાસ કર્યા પછી, તેણે બેંગલુરુની એક કંપનીમાં ઇન્ટર્નશિપ કરવાનું શરૂ કર્યું. પરંતુ આ સાથે, તેણે નક્કી કર્યું કે તે તેના સ્તરે કેટલાક ટકાઉ પ્રોજેક્ટ્સ પણ કરશે.
લોકડાઉન દરમિયાન કરવામાં આવેલી ડિઝાઇન
ઋત્વિકે વધુમાં જણાવ્યું કે એક દિવસ તેણે તેના મિત્ર સાથે મળીને ભોજન મંગાવ્યું. તેમનો ખોરાક કાર્ડબોર્ડ બોક્સમાં પેક થઈને આવ્યો હતો. પરંતુ તેની સાથે પ્લાસ્ટિકના બોક્સમાં સંભાર અને ચટણી હતી. “અમને ખોરાક ખાતા લગભગ અડધો કલાક લાગ્યો હશે. તે પછી, જ્યારે અમે કચરો ફેંકવાનું શરૂ કર્યું, પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનરને જોતા, મેં વિચાર્યું કે માત્ર અડધા કલાકના ઉપયોગ માટે, અમે એવી વસ્તુ બનાવી છે, જે હવે વર્ષોથી પૃથ્વીને નુકસાન કરશે. પછી મારા મનમાં વિચાર આવ્યો કે આપણે આપણી દિનચર્યાના સસ્ટેનેબલ વિકલ્પો શોધવા પર ભાર મૂકવો જોઈએ. જો તમે એક સમયે એક વસ્તુ પર કામ કરશો તો તમને સફળતા મળશે.”
આ બધા વિચારો તેના મનમાં ચાલતા હતા કે એક દિવસ તેની નજર કપડા સૂકવવાની ક્લિપ પર પડી. તેણે વિચાર્યું કે ક્લિપ નાની છે પરંતુ ખૂબ જ હાનિકારક છે. તો શા માટે તેની સાથે શરૂઆત ન કરવામાં આવે. તેમણે લોકડાઉનના પહેલા ત્રણ મહિના આ કામમાં ગાળ્યા અને આર્થિક અને ટકાઉ હોય તેવી પ્રોડક્ટની ડિઝાઇન શરૂ કરી.
ઋત્વિક કહે છે, “મેં પહેલા બજારમાં ઉપલબ્ધ ક્લિપ્સ જોઈ અને સમજવાનો પ્રયત્ન કર્યો. મોટેભાગે પ્લાસ્ટિક ક્લિપ્સનો ઉપયોગ થાય છે. આનો વિકલ્પ લાકડાની અથવા ધાતુની ક્લિપ્સ છે અને આ પણ ટકાઉ વિકલ્પ નથી. પછી મેં જોયું કે એક ક્લિપમાં આપણે ત્રણ વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરીએ છીએ – ક્લિપના બંને છેડા અને મધ્યમાં સ્પ્રિંગ.”
તેણે નક્કી કર્યું કે તે એક એવી ક્લિપ બનાવશે જેમાં માત્ર એક જ વસ્તુનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. કારણ કે ઉત્પાદનમાં ઓછી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, તે ઉદ્યોગ માટે સરળ છે. આ માટે ઋત્વિકે આવી ડિઝાઈન તૈયાર કરી, જેમાં માત્ર એક જ વસ્તુ છે. આ પછી તેણે કાચા માલ માટે સંશોધન કર્યું. તે ઈચ્છતો હતો કે કાચો માલ એવો હોય કે તે વર્ષો સુધી ચાલે અને પર્યાવરણને અનુકૂળ પણ હોય. તેથી તેણે કુદરતી રબર પસંદ કર્યું.
‘બ્લિપ’ની ખાસિયત
ઋત્વિક કહે છે કે બ્લિપ મજબૂત છે અને સાથે સાથે ‘યુઝર ફ્રેન્ડલી’ પણ છે. લોકો તેનો ઉપયોગ કર્યા પછી તેને સરળતાથી સ્ટોર પણ કરી શકે છે. તેને બનાવવા માટે, તેઓએ રબરનો ઉપયોગ કર્યો છે, જે પછીથી રિસાયકલ કરી શકાય છે. તે ઉપયોગમાં પણ ખૂબ જ સારી છે. તમે વર્ષોના વર્ષો સુધી તેનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
બીજી બાજુ, જો આપણે ઉદ્યોગ વિશે વાત કરીએ, તો તે કહે છે, “અમારી પ્રોડક્ટ્સ એવી હોવી જોઈએ કે તેને બનાવવા માટે વધારે ખર્ચ ન કરવો પડે. ઉદાહરણ તરીકે, કંપનીઓએ સામાન્ય ક્લિપ્સ બનાવવા માટે વિવિધ મોલ્ડનો ઉપયોગ કરવો પડે છે. પહેલા તેના તમામ કોમ્પોનેન્ટ તૈયાર કરવામાં આવે છે અને પછી તેને એકસાથે ઉમેરીને ઉત્પાદન તૈયાર કરવામાં આવે છે. પરંતુ તમે માત્ર એક જ ઘાટમાં બ્લિપ બનાવી શકો છો. તેને બનાવવા માટે કોઈ અલગ પ્રક્રિયા સામેલ નથી. આને કારણે, તેનું ઉત્પાદન ઉદ્યોગો માટે પણ ખૂબ અફોર્ડેબલ હોઈ શકે છે.”
ઋત્વિકે તેના ઘરમાં અને આસપાસના લોકોના ઘરોમાં તેનું પરીક્ષણ કર્યું. દરેક વ્યક્તિએ તેના ‘બ્લિપ’ની પ્રશંસા કરી છે. તેની માતા કલ્પના જાધવ છેલ્લા ઘણા સમયથી તેનો ઉપયોગ કરી રહી છે. તે કહે છે, “મેં પહેલા ક્યારેય કપડાં સૂકવવાના અન્ય વિકલ્પ વિશે વિચાર્યું નથી. પરંતુ હવે જ્યારે હું આ બ્લિપનો ઉપયોગ કરું છું, મને ખબર પડી છે કે નાની વસ્તુ પણ જીવનમાં મોટો ફેરફાર લાવી શકે છે. બ્લિપ વાપરવા માટે ખૂબ જ સારી છે અને જો ઉપયોગમાં ન હોય તો તેને સરળતાથી સંગ્રહિત કરી શકાય છે. હવે હું મારી જીવનશૈલીમાં નાના ફેરફારો કરીને પ્રકૃતિને અનુકૂળ ચાલવાનો પણ પ્રયાસ કરી રહ્યો છું.”
ઋત્વિકે પોતાનો પ્રોટોટાઇપ એક કંપનીને રજૂ કર્યો છે. તેમણે કહ્યું કે કંપનીને તેમનો વિચાર ગમ્યો છે અને ટૂંક સમયમાં તેઓ બ્લિપનું મોટા પાયે ઉત્પાદન પણ શરૂ કરશે.
“મને ખાતરી છે કે આવનારા સમયમાં અમે તેને બજારમાં લોન્ચ કરી શકીશું. મારો ઉદ્દેશ ઘરે ઘરે પ્લાસ્ટિક ક્લિપ્સ દૂર કરીને લોકોને ટકાઉ વિકલ્પો આપવાનો છે. એકવાર બજારમાં બ્લિપ લોન્ચ થયા પછી, હું અન્ય પ્રોડક્ટ પર કામ કરીશ જેથી એક પછી એક આપણે લોકોના જીવનમાંથી પ્લાસ્ટિક ઘટાડી શકીએ.” અંતે તેમણે કહ્યુ.
જો તમારે ક્લિપ વિશે વધુ જાણવું હોય તો તમે jadhavrutvik24@gmail.com પર ઋત્વિકનો સંપર્ક કરી શકો છો.
સંપાદન: નિશા જનસારી
આ પણ વાંચો: વડોદરાના યુવાને જૂના અખબારમાંથી બનાવી સીડ પેન્સિલ, પેન, નોટબુક, કુંડામાં વાવતાં ઊગશે છોડ
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.
