આસામનાં ગુવાહાટી શહેરમાં રહેતી સુમનદાસે દિલ્લીની નેશનલ લૉ યૂનિવર્સીટીમાંથી વકાલતની ડિગ્રી મેળવી છે, હાલમાં તેઓ ગુવાહાટી હાઈકોર્ટમાં વકાલત કરે છે. ખાસવાત એ છે કે તેણી પોતાના વ્યવસાય સાથે પોતાનું મનપસંદ કામ એટલે કે પોતાના માટે જાતે જ શાકભાજી ઉગાડવાનું કામ પણ કરી રહી છે!.
નાનપણથી જ પ્રકૃતિની વચ્ચે ઉછરેલા સુમન કહે છે કે દિલ્હીના પ્રદૂષણથી તેણીને ઘણી પરેશાની થઈ અને તેથી તે અભ્યાસ પૂરો થતાંની સાથે જ તે તેના શહેર પરત ફરી ગઈ. અહીં પણ, તેની નોકરીમાં તેનો દિવસ ક્યારે સમાપ્ત થાય તેની તેને ખબર રહેતી નથી. તેણીને પોતાની તનાવપૂર્ણ દિનચર્યામાંથી થોડા વિરામની જરૂર હતી અને તેથી કંઈક એવું કરવાનું નક્કી કર્યું કે જે તેને ખુશી આપે અને સાથે તે તંદુસ્તી આપે તેવું હોય.
સુમને ધ બેટર ઈન્ડિયાને જણાવ્યું, “મે આ વર્ષે જાન્યુઆરીથી નક્કી કરી લીધું કે હું મારા ઘરે શાકભાજી ઉગાડીશ. આ કરવાનું બીજું એક કારણ પણ હતું. હકીકતમાં, ગુવાહાટી હાઈકોર્ટમાં એક અરજી કરવામાં આવી હતી જેમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે જંતુનાશક દવાઓના વધુ પડતા ઉપયોગથી અસમના એક સમગ્ર જિલ્લામાં કેન્સર પીડિતોની સંખ્યા વધુ છે. આ વાતે મને ખૂબ પરેશાન કરી અને હું ક્યાંક ડરી પણ ગઈ. બસ ત્યારથી, મે નક્કી કરી લીધુ કે હું શાકભાજી જાતે ઉગાડીશ.”
જાન્યુઆરી, 2020 ના અંતમાં, સુમને તેની છતનાં 400 ચોરસ ફૂટ વિસ્તારમાં રોપાઓ રોપ્યા હતા અને આજે તે તેના નાના અર્બન જંગલમાંથી દરરોજ એક સમયનું શાકભાજી મેળવી રહ્યું છે. તેણીએ તેના છત પર સૂર્યમુખી, રીંગણા, કારેલા, ફ્રેન્ચ બીન, ભીંડી, લાલ અને લીલી અમરાંથ, કેપ્સિકમ મરચા, પાલક, મેથી, પુદીનો, કોળું, શક્કરીયા, ગીસોડા અને કુલફા જેવી શાકભાજી છે. સુમન ઓર્ગેનિક રીતે બધું ઉગાવી રહી છે અને તેની સફળતા જોઇને હવે તેના પડોશીઓ અને સંબંધીઓ પણ તેની પાસેથી બીજ માંગી રહ્યા છે. સુમન માટે તે કોઈ સિદ્ધિથી ઓછું નથી કે તે અન્ય લોકોને બાગવાની માટે પ્રેરણા આપી રહી છે.
ઘ બેટર ઈન્ડિયાએ સુમન દાસ સાથે ખાસ વાતચીત કરી, તેના કેટલાક અંશો તમે અહીં વાંચી શકો છો.
- જો કોઈ પોતાનું ગાર્ડન બનાવવા માંગે છે, તો તેણે સૌથી પહેલાં શું કરવું જોઈએ?
સુમન: જો તમે બાગવાની શરૂ કરવા માંગતા હોવ તો, પ્રથમ તમારે છોડ વાવવા પડે છે. તમે વાવેલો પ્રથમ બીજ અથવા તમે લગાવેલી કોઈપણ કલમ, અને તે પછી, જ્યારે તે અંકુરિત થાય છે, ત્યારે તમે બાગવાનીની કરવાની નજીક જાઓ છો. બાગવાની ફક્ત ઘરને સુંદર બનાવવા માટે જ નથી પરંતુ તમારે ઝાડ અને છોડને પ્રેમ પણ કરવો આવશ્યક છે. પછી તમારે ફૂલોના છોડ છે કે બીજ ક્યાંથી લાવવામાં એના વિશે વધુ વિચારવાની જરૂર રહેતી નથી. કોઈ પણ જૂના ડબ્બા અથવા પ્લાસ્ટિકની બોટલ ઉપાડો, માટી ભરો અને બીજ વાવો અને તેમને પાણી આપો. તમને તમારો પહેલો છોડ મળશે અને આની સાથે જ તમારી બાગવાની શરૂ થશે.
જો કોઈ વ્યક્તિ પ્રથમ વખત બાગવાની કરી રહ્યું હોય, તો તેણે કયા પ્રકારનાં છોડ વાવવા જોઈએ?
સુમન: મારા મતે તમામ પ્રકારના છોડ રોપવાનું સહેલું છે. તમે ક્યા છોડ વાવવા માંગો છો, ફૂલોના બગીચા અથવા શાકભાજી અથવા એવા છોડ કે જેની થોડી ઓછી કાળજી લેવી પડે તે તમારા પર નિર્ભર છે. જો તમે ફૂલો અથવા શાકભાજી રોપવા માંગતા હો, તો હું ભલામણ કરું છું કે તમે તમારા ક્ષેત્રના સ્થાનિક વૃક્ષો અને છોડથી શરૂઆત કરો. જેમ જેમ હું આસામમાં રહું છું, અહીંની ઋતુ અનુસાર હું ગુલાબ, ગુલમોહર જેવા ફૂલોના છોડથી શરૂઆત કરીશ. શાકભાજીમાં પાંદડાવાળી શાકભાજી કે જે અહીના આબોહવાને અનુકૂળ હોય અને તેમાં પણ ખાસ દેશી જાત. ઉપરાંત, વાડ માટે વાંસ ઉગાડવામાં આવે છે.
બાગકામ માટે માટી કેવી રીતે તૈયાર કરવી?
સુમન: તમામ પ્રકારની જમીન છોડ માટે સારી છે. બસ તમારે તેને થોડું વધારે પોષક તત્વવાળી અને સ્વસ્થ બનાવવી પડશે. તે હલકી અને ઢીલી હોવી જોઈએ જેથી વૃક્ષના મૂળ સરળતાથી વધે અને ફેલાય શકે. તે પોષણથી સમૃદ્ધ હોવી જોઈએ અનેસાથે તેમાં સુક્ષ્મસજીવો પણ હોવા જોઈએ જે ઝાડને સ્વસ્થ રાખે છે.
આમ તો, જમીન તૈયાર કરતી વખતે, તમે કયા વૃક્ષો અને છોડ રોપશો છો તેની કાળજી લેવામાં આવે છે. પરંતુ જો આવી માહિતી ન હોય તો પણ, 50% માટી અને 50% ખાતરને મિશ્રિત કરીને જમીન તૈયાર કરવી શ્રેષ્ઠ છે. જો તમારે ફળના ઝાડ વાવવા છે, તો તમે ખાતરની માત્રા ઓછી રાખી શકો છો. આ ઉપરાંત, જો તમે નિયમિતપણે તમારા રસોડામાંથી નિકળતો ઓર્ગેનિક કચરો જમીનમાં નાખશો તો તે તમારી જમીનને પોષક તત્વોવાળી બનાવે છે.
જો આપણે છત પર છોડ વાવીએ, તો શું તેનાથી આપણી છતમાં લિકેજ થઈ શકે છે અથવા તેનાથી કોઈ નુકશાન થાય છે?
સુમન: જો તમે કુંડામાં છોડ-ઝાડ વાવતા હોય તો તમારે કુંડાને સીધા છત પર ન મૂકવા જોઈએ, પરંતુ તેમના નીચે કંઈક બીજું મૂકો જેથી છત અને કુંડાની વચ્ચે અંતર રહે. ઉપરાંત, તમે તમારી છતને પાણીથી ભરેલું તો રાખશો નહીં, તેથી છતમાં લીકેજ થવાની સંભાવના નથી. છતાં પણ સાવચેત રહેવું.
બાગવાની કરવા માટે કેટલીક સહેલી અને સસ્તી રીતો કઈ છે?
સુમન: જો તમારી નજર પડે કે તમારા ઘરમાં પડેલા પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો, તો બાગવાની ખૂબ સસ્તો શોખ સાબિત થશે. તમારા ઘરના નકામી પડેલી એવી વસ્તુઓ જુઓ, જેમાં તમે માટી ભરી શકો અને છોડના બીજ વાવી શકો છો. તમારે બસ એટલું જ કરવાનું છે. તમારે બીજ ખરીદવાની પણ જરૂર નથી. તમે બજારમાંથી ખરીદેલી શાકભાજીના બીજને એકત્રિત કરી શકો છો. જો તમારે ફૂલો રોપવા હોય, તો આસપાસના ફુલાના છોડમાંથી એક ડાળકી લો અને તેને ભીની જમીનમાં લગાવી દો.
આપણે બધા જાણીએ છીએ કે આજે સૌથી મોટી સમસ્યા ક્લામેન્ટ ચેન્જની છે અને તેનું એક કારણ પ્લાસ્ટિકનો કચરો, પ્રદૂષણ છે. દરેક જગ્યાએ, દરેક વસ્તુ માટે આપણે પ્લાસ્ટિક મળે છે. તેથી તમે તેનો પ્લાન્ટર તરીકે ઉપયોગ કરી શકો છો. આ ખૂબ ઓછી કિંમતની બાગવાની કરવાની રીત છે.
હું જાતે બરફ અને માછલીઓ રાખવા માટેની થર્મોકોલ કેનનો ઉપયોગ કરી રહ્યો છું. મેં મારા બગીચામાં છોડ રોપવા માટે ચોખા-ઘઉંના પેકેટ, પ્લાસ્ટિકના પેકેટ અને પ્લાસ્ટિકની બોટલોનો ઉપયોગ કર્યો છે. મને નથી લાગતું કે મેં બાગવાની માટે કંઈ ખર્ચ્યો કર્યો હોય.
એક સારો રસ્તો એ છે કે તમારી સોસાયટીમાં બીજ માટે જૂથ બનાવવું અને અંદરો-અંદર ઝાડ અને છોડની આપલે કરતા રહેવું.
છોડને પાણી આપવાની એવી કોઈ રીત કે જેથી પાણીનો વ્યય ન થાય?
સુમન: પાણી બચાવવા માટેની શ્રેષ્ઠ રીત એ છે કે ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવો. આની મદદથી તમે લગભગ 70% જેટલું પાણી બચાવી શકો છો. ઉપરાંત, એક્વાપોનિક્સ પદ્ધતિઓથી છોડ વાવીને તમે 90% જેટલું પાણી બચાવી શકો છો. પરંતુ આ પદ્ધતિ ઘણા પડકારો છે.
બાગવાની શરૂ કરવા માટેનો શ્રેષ્ઠ સમય કયો છે?
સુમન: મને લાગે છે કે બાગવાની શરૂ કરવાનો શ્રેષ્ઠ સમય એ આજે છે, અત્યારે જ છે. જો તમે ખરેખર કંઈક કરવા માંગો છો અને પર્યાવરણ સાથે જોડાવા માંગતા હો, તો અત્યારે જ શરૂ કરો. જાઓ, અને જઈને તમારો પ્રથમ છોડ વાવો. તમારે સમય, હવામાન, આબોહવાની કાળજી લેવાની જરૂર નથી, બસ જઈને પહેલો છોડ વાવી દો.
છોડની કાળજી કેવી રીતે રાખવી, ક્યારે પાણી આપવું અને તેમના માટે કેટલો સૂર્યપ્રકાશ જરૂરી છે?
સુમન: વિવિધ ઝાડ અને છોડને જુદી જુદી સંભાળની જરૂર હોય છે. કેટલાકને પુષ્કળ સૂર્યપ્રકાશ અને પાણીની જરૂર પડે છે, જેમ કે ફળો અને ફૂલોના ઝાડ. પરંતુ કેટલાક એવા ઝાડ છે જેને પુષ્કળ સૂર્યપ્રકાશની જરૂર હોય છે, પરંતુ પાણીની જરૂર ઓછી હોય છે. તો કેટલાક છોડને ખૂબ ઓછું પાણી અને સૂર્યપ્રકાશની જરૂર પડે છે. પાણી આપતી વખતે, ધ્યાનમાં રાખો કે પાણી આખી જમીનમાં પહોંચી ગયું હોય અને જો તમે રોપા લગાવતા હોવ તો, શરૂઆતમાં તેને સૂર્યપ્રકાશથી બચાવો.
એવા કોઈ ઘરેલું ઉપાય છે જે છોડને પોષણ આપી શકે છે?
સુમન: એવાં ઘણાં ઘરેલું ઉપાયો છે જે છોડનું પોષણ કરે છે, જેમ કે
*તમે સોપારી પાન સાથે લીલો ચૂનો ખાઓ છો તે કેલ્શિયમથી ભરપુર છે અને ઝાડમાં ફૂગને આવતા અટકાવે છે.
*ચોખા અને ઇંડા ઉકાળ્યા પછી જે પાણી વધે તેને છોડમાં નાખી શકો છો.
*લસણ ઉકાળો અને પછી આ પાણીને છોડ પર છાંટવું, છોડમાં કોઈ જીવજંતુ આવશે નહીં.
*શેમ્પૂ અથવા ડીશ વ washશ બારને પાણીમાં ભળીને ઝાડ પર છાંટવામાં આવે છે જેથી કેટલાક જીવાતો અટકાવી શકાય.
*લીમડાનું તેલ અને લાકડાની રાખ પણ વાપરી શકાય છે.
આ સિવાય, એક સારી રીત એ છે ‘કમ્પેનિયન પ્લાન્ટિંગ’ એટલે એક બીજાને પોષણ આપતા ઝાડ અને છોડ લગાવવા. ઉદાહરણ તરીકે, તમે ચોળી, કાકડી અને મકાઈને એક સાથે વાવી શકો છો. ચોળીમાંથી જમીનમાં નાઇટ્રોજન પ્રદાન થાય છે જે કાકડી અને મકાઈ માટે ઉપયોગી છે. મકાઈ અને કાકડીથી ચોળીના છોડને છાયો મળે છે અને મકાઈના ઝાડમાં કાકડીના વેલા ચડે છે. એ જ રીતે, તમે દરેક છોડ સાથે ગેંદાના ફૂલો વાવી શકો છો, આને લીધે તમારા છોડને ઘણી જીવાતોથી રક્ષણ મળે છે.
અંતે, અમારા વાચકો માટે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ ટીપ્સ!
સુમન: હું માત્ર એટલું જ કહીશ કે તમને જે બીજ અથવા કલમ મળે, તમારે તે લગાવી લેવી જોઈએ. તમારે નર્સરીમાંથી કોઈ ખર્ચાળ ઝાડ અથવા છોડ ખરીદવાની જરૂર નથી. તમારે ફક્ત એ ધ્યાનમાં રાખવું પડશે કે કયુ ઝાડ ક્યા વાવવામાં આવશે અને તે મુજબ પછી તમારે સૂર્યપ્રકાશ અને છાયા વાળા છોડ વાવવા જોઈએ. સારી રીતે યોજના બનાવો, આને લીધે તમારી મહેનત ઘટશે.
આ સાથે, એક શ્રેષ્ઠ રીત છે ‘પર્માકલ્ચર’ એટલે કે પ્રકૃતિ અનુસાર વૃક્ષારોપણ કરવું. હું સૌને કહીશ કે બાગવાની કરતી વખતે તમારે પર્માકલ્ચરની પદ્ધતિ શીખવી જ જોઈએ.
સુમન દાસે પોતાનું ફેસબુક પેજ અને યુટ્યુબ ચેનલ પણ શરૂ કરી દીધી છે. અંતે તે કહે છે, “મને લાગે છે કે બાળકોને શાળાથી જ ખેતીનો વિષય ભણાવવો જોઈએ અને ખેતી કરતા શીખવવું જોઈએ. વિશ્વમાં પાણી અને આરોગ્યપ્રદ ખોરાકની અછત થતી જાય છે. તેથી દરેક છત પર ઝાડ અને છોડ હોવું જરૂરી છે અને દરેક પરિવારે પોતાનો ખોરાક ઉગાડવો જોઈએ. મતલબ કે આપણે જાતે શાકભાજી વાવીએ અને આરોગ્યપ્રદ ખારોક ખાયએ.”
જો તમે સુમન દાસનો સંપર્ક કરવા માંગતા હો, તો તમે તેને sumandas.cc@gmail.com પર ઇમેઇલ કરી શકો છો!
સંપાદન: નિશા જનસારી
આ પણ વાંચો: ઘરની છત ઉપર લગાવ્યા 800થી વધારે છોડ-ઝાડ, અનાથ આશ્રમમાં દાન કરે છે પોતે ઉગાડેલાં શાકભાજી
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.