ગુજરાતી શબ્દકોશોનું સંચાલન ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. લગભગ 23,000 ટેક્સ્ટ યુઝર્સને ડિજિટલાઈઝ્ડ સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે. ગુજરાતી લેક્સિકોન એ ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ જ્ઞાનકોશ છે.
ગાંધીનગરમાં, ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટને સોમવારે મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલ દ્વારા ડિજિટાઇઝ કરવામાં આવ્યો. લગભગ 23,000 ગ્રંથો ડિજિટાઇઝ્ડ સ્વરૂપે વપરાશકર્તાઓને ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે, જે ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ જ્ઞાનકોશ બનશે. ટ્રસ્ટ દ્વારા એક સત્તાવાર જાહેરાત મુજબ, નોંધપાત્ર સંખ્યામાં વાચકો ગુજરાતી શબ્દોનો અર્થ વાંચવા અને સમજવા માટે ગુજરાતી લેક્સિકોનનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે.
ભાષાકીય ધોરણે 1960 માં ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના પછી, ગુજરાતી ભાષી લોકો માટે ઉપલબ્ધ સાહિત્યની આવશ્યકતા હતી. ધીરુભાઈ ઠાકર દ્વારા વર્ષોના પ્રયત્નો પછી, ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટની સ્થાપના ડિસેમ્બર 1985 માં કરવામાં આવી હતી જેમાં ઘણા વિદ્વાનો અને વિવિધ વિષયોના લોકોનો સમાવેશ થાય છે. 1985 માં ગુજરાતી લેખક ધીરુભાઈ ઠાકર હેઠળ આ વિશાળ જ્ઞાનકોશ બનાવવાનું કામ શરૂ થયું. પ્રથમ ખ્યાલ 20 ગ્રંથો (વધારાના પ્રારંભિક વોલ્યુમ સાથે) બનાવવાનો હતો પરંતુ 2009 માં તેની પૂર્ણતા સુધીમાં, જ્ઞાનકોશમાં 25 ગ્રંથોનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં 23,000 થી વધુ લેખોનો સમાવેશ થાય છે.
ગુજરાતી વિશ્વકોશનો પ્રથમ ખંડ 2 ડિસેમ્બર 1989ના રોજ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો; અને તેનું પ્રમુખસ્વામી મહારાજના હસ્તે ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં કુલ 1474 શીર્ષકો છે, જેમાં માનવતામાં 491, 437 સામાજિક વિજ્ઞાનમાં અને 488 ભૌતિક વિજ્ઞાનમાં અને બાકીના પરચુરણ વિષયો પર છે. તેમાં 53 મોનોગ્રાફ્સ અને 793 સંક્ષિપ્ત લખાણો છે; બાકીના મધ્યમ કદના લેખો છે. તેને 365 લોકો દ્વારા ફાળો અપાઇને સહકાર મળ્યો. બીજું 7 ઓક્ટોબર 1990 ના રોજ બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું. તે 1000 થી વધુ પૃષ્ઠોમાં છે જેમાં 912 એન્ટ્રીઝ છે જેમાં 280 માનવશાસ્ત્રમાં, 285 સામાજિક વિજ્ઞાનમાં અને 347 ભૌતિક વિજ્ઞાનમાં છે. તેમાં ગહન અભ્યાસના 31 મોનોગ્રાફ છે. અને તેને 401 લોકો દ્વારા ફાળો અપાઇને સહકાર મળ્યો. વિશ્વકોશનો 25મો ગ્રંથ, છેલ્લો અને અંતિમ ખંડ, 15 ડિસેમ્બર 2009ના રોજ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો.
આખરે ₹25 મિલિયનનો ખર્ચ થયેલ પ્રોજેક્ટને દાતાઓ દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવ્યું હતું. પ્રથમ દાતાઓમાં સામાજિક કાર્યકર સાકરચંદ પટેલનો સમાવેશ થાય છે.
25 ગ્રંથોમાં 1,593 લોકો દ્વારા લખાયેલા 23,090 લેખો આવરી લેવામાં આવ્યા છે. માનવતા પર 7,965 લેખો છે; વિજ્ઞાન પર 7,935; 7,190 સમાજશાસ્ત્ર પર. આમાંથી 6,967 જીવનચરિત્રો છે; 538 મોટા લેખો છે અને 248 અનુવાદિત લેખો છે. તેમાં 11,296 ગ્રાફિક્સ અને ઇમેજ પણ સામેલ છે. તેઓ કુલ 1,73,50,000 થી વધુ શબ્દો ધરાવે છે. દરેક વોલ્યુમ હજાર કરતાં વધુ પૃષ્ઠો ધરાવે છે.
ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટના મેનેજિંગ ટ્રસ્ટી કુમારપાલ દેસાઈએ 2010 માં જણાવ્યું હતું કે, “આ એક ઉમદા કાર્ય હતું અને સેંકડો લોકોના સમર્થન સાથે આ પ્રચંડ પ્રયાસ ઘણી મહેનત અને સમર્પણ સાથે કરવામાં આવ્યો હતો. અને આમ 2010 માં આ ગુજરાતને 50માં જન્મદિવસની ભેટ છે.”
સંપાદન: નિશા જનસારી
આ પણ વાંચો: મિત્રો સાથે માઉન્ટ આબુ જાતે ચડ્યા બાદ ચંદ્રોદયના દર્શને ઉમાશંકર જોશીને બનાવ્યા કવિ, લખી પહેલી કવિતા
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.
