જેમ જેમ શહેરીકરણ વધી રહ્યું છે તેમ શહેરી ખેતીનું વલણ પણ વધી રહ્યું છે. આજકાલ ટેરેસ, બાલ્કની અથવા કોઈપણ મર્યાદિત જગ્યાનો ઉપયોગ ફળો અને શાકભાજીની ખેતી માટે થઈ રહ્યો છે. યોગ્ય રીત અને કેટલાક સારા પોષક તત્વોનો ઉપયોગ કરીને આ ખેતી ખૂબ જ સરળતાથી કરી શકાય છે. આવી જ એક વિદેશી રીત છે જેને હાઇડ્રોપોનિક ખેતી કહેવામાં આવે છે.
મૂળ રૂપે, હાઇડ્રોપોનિકનો અર્થ ‘જમીન વગરની ખેતી’ એવો થાય છે. આજ સુધી આપણે ખેતી માટે માટી અને ખાતરને જરૂરી માનતા હતા. પરંતુ આ રીતની મદદથી હવે લોકો માટી વગર અનેક શાકભાજી ઉગાડી રહ્યા છે. હાઇડ્રોપોનિક રીત શહેરી વિસ્તારોમાં ખેતી માટે એકદમ યોગ્ય છે. તમે તમારી જગ્યા પ્રમાણે આ પ્રકારની ખેતી કરીને ટામેટા, કાકડી, બ્રોકોલી અને ઘણા પાંદડાવાળા શાકભાજી પણ ઉગાડી શકો છો. એટલું જ નહીં, તે શહેરમાં રહેતા લોકો માટે એક સારી એવી વ્યવસાયિક તક પણ છે. આજકાલ લોકો તેમની નજીકના ટેરેસ પર તાજા શાકભાજી મેળવી શકે છે, તો આનાથી વધુ સારું શું છે? જયપુરમાં ખેતી સાથે સંકળાયેલા અનિલ થડાની લોકોને તેમના ઘરમાં હાઇડ્રોપોનિક, વર્ટિકલ અને ટેરેસ ગાર્ડન બનાવવામાં મદદ કરે છે. ચાલો તેમની પાસેથી હાઇડ્રોપોનિક ખેતી કેવી રીતે શરૂ કરવી તે જાણીએ.
ધ બેટર ઈન્ડિયા સાથે વાત કરતા તે સમજાવે છે કે, “છોડને ઉગાડવા માટે સૂર્યપ્રકાશ અને પોષણની જરૂર પડે છે, જો તે છોડને યોગ્ય માત્રામાં મળી રહે તો ટેરેસ પર હાઇડ્રોપોનિક ખેતી કરી શકાય છે અથવા તો બીજી કોઈપણ જગ્યાએ કરી શકાય છે.”
આ ટેકનીકની ખાસ વાત એ છે કે તેમાં માટીનો ઉપયોગ કરવામાં નથી આવતો. આમાં, છોડને જરૂરી પોષક તત્વો પાણીની મદદથી છોડના મૂળ સુધી સીધા પહોંચાડવામાં આવે છે. આ સિવાય પાણીનો ઉપયોગ જરૂરી હોય તેટલો જ થાય છે. પાણી અને સૂર્યપ્રકાશની યોગ્ય માત્રા સાથે છોડ ઉગે છે. આમાં પોષક તત્વો ધરાવતું પાણી અલગ ચેનલો બનાવીને છોડ સુધી પહોંચાડવામાં આવે છે. તે જ સમયે, આમાં 15 થી 30 ડિગ્રી સેલ્સિયસના નિયંત્રિત તાપમાનમાં 80 થી 85 ટકા ભેજમાં પાક ઉગાડવામાં આવે છે.
અનિલ સમજાવે છે કે, “ઓછી જગ્યામાં વધુ ઉત્પાદન કરવું તે યોગ્ય ટેકનોલોજી છે. હાઇડ્રોપોનિક માટે આજકાલ ઘણી રીતનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. તમે જે શાકભાજી ઉગાડવા માંગો છો તે મુજબ તમે ટેકનોલોજી અપનાવી શકો છો.
આ પણ વાંચો: સિવિલ એન્જિનિયરનું અનોખુ ઇનોવેશન, માટી વગર એકજ વારમાં ઊગી શકે છે 30 કિલો લીલું ઘાસ
હાયડ્રોપોનિક ખેતી માટે શેની જરૂર પડશે
માટી વગરની ખેતી કરવા માટે, તમારે જરૂરી પોષક તત્વો, રેતી, કાંકરા, કોકોપીટ, પર્લાઇટ વગેરેની જરૂર છે. આ માટે, પોટ્સ, ડ્રેઇન ટાંકી, પાઇપ, બેગ વગેરેનો ઉપયોગ થાય છે. આ સિવાય, કેટલીક વસ્તુઓ છે, જેની તમને જરૂર પડી શકે છે.
જેમ કે,
- પીએચ મીટર જરૂરી છે. આવી ખેતી માટે પાણીનું પીએચ સ્તર 5.5 થી 6.5 ની આસપાસ હોવું જોઈએ.
- ટીડીએસ મીટર
- સારી ગુણવત્તાવાળા પ્રવાહી પોષક તત્વો લેવાનું ખૂબ મહત્વનું છે.
- કવરીંગ નેટ અથવા પોલી હાઉસ
હાઇડ્રોપોનિકની કેટલીક મુખ્ય રીતો છે – વિસીકિંગ, deep water culture (દવાસી), nutrient film technique (નફ્ટ), aeroponics વગેરે. અનિલ કહે છે કે ડીપ વોટર કલ્ચર (DWC) અને nutrient film technique (NFT), આ બંને રીતો બિઝનેસ માટે પરફેક્ટ છે.
ડીપ વોટર કલ્ચર (DWC)
ડીપ વોટર કલ્ચર સિસ્ટમ (DWC), એક સરળ પરંતુ તદ્દન અસરકારક હાઇડ્રોપોનિક સિસ્ટમ છે. તે સસ્તું પણ છે અને તેને બનાવવું પણ ખૂબ જ સરળ છે. તેમાં પાણીનું પરિભ્રમણ ખૂબ ઓછું છે. એક કન્ટેનર પોષક તત્વોથી ભરપૂર પાણી ધરાવે છે અને તેમાં શાકભાજી ઉગાડવામાં આવે છે. પંપની મદદથી, છોડના વાસણમાંથી હવાને સમય સમય પર દૂર કરવામાં આવે છે. આ રીતનો ઉપયોગ કરીને, તમે કાકડી, ટામેટા, ચેરી જેવા શાકભાજી આરામથી ઉગાડી શકો છો.
આ પણ વાંચો: માટી વગર જ શાકભાજી ઊગાડે છે બેંક ક્લર્ક, દર મહિને આવક 40 હજાર રૂપિયા
Nutrient film technique (એનએફટી)
પાંદડાવાળા શાકભાજી ઉગાડવા માટે આ શ્રેષ્ઠ રીત છે. તમે જે પણ કન્ટેનરમાં છોડ રોપી રહ્યા છો, પછી ભલે તે પીવીસી પાઇપ હોય કે પોટ, તમારે પાણીની પાઇપની પણ જરૂર પડશે. એ જ પંપની મદદથી છોડના વિકાસ માટે જરૂરી પોષક તત્વો ધરાવતું પાણી છોડના મૂળ સુધી પહોંચાડવામાં આવે છે, જેને ચેનલ પણ કહેવાય છે.
અનિલ કહે છે કે આ પ્રકારની વ્યવસ્થા કરવા માટે પાણી પહોંચાડવાની રીતથી લઇ કવરીંગ સીસ્ટમ બનાવવાનો ખર્ચ પ્રતિ ચોરસ ફૂટ આશરે 320 રૂપિયા જેટલો આવે છે. તે જ સમયે, જો તમે શિયાળામાં તમારી ખેતી શરૂ કરી રહ્યા છો, તો પછી લગભગ બેથી ત્રણ મહિના પછી તમને પાક મળવાનું શરૂ થશે. શરૂઆતમાં તે થોડું મોંઘું પડશે, પરંતુ થોડા મહિના પછી તમે નફો કરવાનું શરૂ કરશો.
હાઇડ્રોપોનિક ખેતીમાં પણ તેના પોતાના પડકારો છે, જેની કાળજી લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે. તે પાણીમાં ઉગાડવામાં આવે છે, તેથી તે ફૂગ માટે સંવેદનશીલ છે. તમે ફૂગનાશક પાવડરનો ઉપયોગ કરી શકો છો. તે જ સમયે, આ રીત સાથે ખેતી માટે નિયંત્રિત વાતાવરણ જરૂરી છે. તેથી તાપમાનને યોગ્ય રાખવું પણ જરૂરી છે. આમાં નેટ શેડ અથવા પોલી હાઉસનો ઉપયોગ કરવો પડે છે. પાણીના સતત પ્રવાહ માટે વીજળીની સારી વ્યવસ્થા પણ હોવી જોઈએ.
હાઇડ્રોપોનિક ખેતીની પદ્ધતિ અપનાવીને તમે તમારા ઘરના ધાબે શાકભાજીની ખેતી કરી ખૂબ સારી આવક મેળવી શકો છો.
જો હાઇડ્રોપોનિક ખેતી તમે નાના પાયે શરૂ કરવાં માંગો છો તો અનિલ કહે છે કે સાચી માહિતી વગર તેને શરૂ ન કરો. આવી સિસ્ટમ તૈયાર કરવા માટે તમે નિષ્ણાતની મદદ લઈ શકો છો અથવા વર્કશોપમાં પણ ભાગ લઈ શકો છો.
વધુ માહિતી માટે, તમે 8619008455 પર અનિલભાઈનો સંપર્ક કરી શકો છો.
સંપાદન: કિશન દવે
આ પણ વાંચો: 50 હજારની નોકરી છોડી રાજકોટના શિક્ષકે શરૂ કરી માટી વગરની ‘ભવિષ્યની ખેતી’, કમાણી મહિને 1.50 લાખ
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.
