એક જમાનામાં દરેક ઘરમાં ભરતગૂંથણથી બનાવેલા ઓશીકાના કવર, રૂમાલ, શો પીસ અને અન્ય વસ્તુઓ સરળતાથી જોવા મળતી હતી. બદલાતા સમયમાં અને ભાગદોડવાળી જીંદગીમાં ભરતગૂંથણની વસ્તુઓ ઘરો અને બજારોમાંથી ગાયબ થઈ ગઈ હતી, પરંતુ ફરી એકવાર ભરતગૂંથણથી બનેલા કપડાં અને ઘરેણાં પ્રત્યે લોકોનું આકર્ષણ વધ્યું છે. આજે અમે તમને પટનામાં રહેતા 52 વર્ષીય વિભા શ્રીવાસ્તવનો પરિચય આપવા જઈ રહ્યા છીએ જે ભરતગૂંથણથી બાળકોના કપડા, ઓશીકાનું કવરથી લઈને સુંદર અને ટ્રેન્ડી જ્વેલરી બનાવે છે. પટનામાં તે ‘The Crochet Queen‘ તરીકે જાણીતી છે.
ધ બેટર ઈન્ડિયા સાથે વાત કરતાં વિભાબેને જણાવ્યું કે સમય જતાં તેના શોખ અને કુશળતાને કેવી રીતે વ્યવસાયમાં બદલ્યું અને હવે તે અન્ય મહિલાઓને પણ આ શિખવાડી રહી છે.
વિભાબહેન કહે છે, “મારા પિતાનું ઘર વાલ્મિકી નગરમાં છે, જે નેપાળ બોર્ડર પર છે. તે દિવસોમાં મારા પિતાના ગામમાં કોઈ શાળા-કૉલેજ નહોતી, જેના કારણે હું ફક્ત 10 ધોરણ સુધી ભણી શકી. મારે આગળ ભણવું હતું પણ તે શક્ય નહોતું. નિરાશ થવાને બદલે મેં મારી કુશળતા પર કામ કર્યું. મારા પાડોશમાં ઘણી મહિલાઓ ભરતગુંથણનું કામ કરતી હતી. મારી માતા પણ આ કામમાં સારી નિપુણ હતી. તેથી જ મેં શાળાના સમયથી જ તેની પાસેથી આ બધી બાબતો શીખવાનું શરૂ કર્યું હતું.”
જો કે, ભરતકામ શીખવું પણ તેના માટે યુદ્ધ જીતવાથી ઓછું નહોતું. તે સમયે તેના વિસ્તારમાં વધુ સુવિધાઓ નહોતી. પરિસ્થિતિ એવી હતી કે તેના ગામમાં વણાટ માટે પણ સોઈ પણ ઉપલબ્ધ નહોતી. તેથી જ્યારે તેણે આ નોકરી શીખવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી ત્યારે સમસ્યા એ હતી કે તેને ક્રોએશિયા (સોઈ) મેળવવા માટે શહેરમાં જવું પડે એમ હતું. તેના પિતા શહેરમાં જઇ શકતા ન હતા. આવી સ્થિતિમાં વિભાએ એલ્યુમિનિયમના વાયરને ક્રોશેટના આકારમાં વાળ્યો અને આની મદદથી તેના સપના ગુથવાનું શરૂ કર્યું. પરંતુ તે તેના જુગાડુ સોઈથી તે જોઇએ તેવું સારું બનાવી શકતી નહોતી.
“ઘણી વખત લોકો મેં બનાવેલી વસ્તુઓ જોઈને હસતા. હું તે સમયે ખૂબ ગુસ્સે થતી અને મનમાં જ વિચારતી કે એક દિવસ હું સુંદર ડિઝાઈન પણ બનાવીશ.”
ફ્રોક બનાવવાથી કરી શરૂઆત
વિભાબહેને જણાવ્યું કે તેના લગ્ન બિહારના છપરા જિલ્લામાં થયા અને ત્યાં પણ તેમણે આ કામ ગામની આસપાસ રહેતી છોકરીઓને શીખવવાનું શરૂ કર્યું. પરંતુ જેમ જેમ તેમના બાળકો મોટા થઈ રહ્યા હતા, તેઓએ નિર્ણય લીધો કે તેઓ એવી જગ્યાએ જશે જ્યાં તેઓ તેમના સારા ભવિષ્ય માટે સારું ભણી શકે. તેનો પતિ પટનામાં નોકરી કરતા હતા અને તેથી તે પણ બાળકો સાથે તેની સાથે રહેવા લાગી. “પરંતુ શહેરમાં ખર્ચો ઘણો થતો હતો, તેથી મેં વિચાર્યું કે મારી કુશળતાને આવકનું સાધન બનાવી હું પણ કુટુંબમાં ફાળો આપી શકું. પરંતુ કેવી રીતે શરૂઆક કરવી તે સમજાતું નહોતું,” વિભા બહેને કહ્યું.
એક દિવસ વિભાએ ડીડી બિહાર ચેનલ પર બિહાર મહિલા ઉદ્યોગ સંગઠનની અધ્યક્ષ ઉષા ઝાની વાતચીત સાંભળી. તે મહિલાઓને આત્મનિર્ભર બનાવવાનું કામ કરે છે. વિભાબહેને ઉષા ઝાને મળવાની યોજના બનાવી અને તે તેમાં સફળ થયા. તેણે ઉષા ઝાને કહ્યું કે તે કામ કરવા માંગે છે પરંતુ ઉષા ઝા તે સમયે મિથિલા પેઇન્ટિંગ પર વધુ કામ કરતા હતા. પરંતુ જ્યારે વિભાબહેને તેને કહ્યું કે તે ભરતગુંથણનું સારું કામ કરે છે, ત્યારે તેણે વિભાબહેનને ‘બેબી ફ્રોક’ બનાવવા માટે કહ્યું.
વિભાબહેન કહે છે, “ઉષાજીએ ફ્રોકનો ઓર્ડર આપ્યો. મેં બજારમાંથી 80 રૂપિયાની ઊન ખરીદીને ફ્રોક બનાવ્યું. મને ફ્રોક માટે 250 રૂપિયા મળ્યા અને ઉષાજીએ મને કહ્યું કે તમારી પાસે પહેલેથી જ હુનર છે. આના પર કામ કરો, બાદમાં તેમની મદદથી, મને ઓર્ડર મળવાનું શરૂ થયું.”
જોતજોતામાં જ વિભાબહેનનું કામ ચાલી ગયું. કપડા માટે ઓર્ડર મળવાની સાથે મહિલાઓ પણ તેમની પાસેથી શીખવા આવવા લાગી. તે મહિલાઓને મફત તાલીમ આપે છે. તે કહે છે કે જો કોઈ સરકારી સંસ્થા તાલીમ માટે બોલાવે છે, તો તેમને ફી આપવામાં આવે છે. તેણીએ અત્યાર સુધીમાં 1000 થી વધુ મહિલાઓને આ કામ શીખવ્યું છે.
કપડા પછી જ્વેલરી બનાવવાનું કામ શરૂ કર્યું
તેમણે વધુમાં કહ્યું કે ઘણા લોકોએ તેમના કામની નકલ શરૂ કરી દીધી હતી. તેથી, તેને લાગ્યું કે તેણે કંઈક જુદું અને નવું કરવાનો પ્રયાસ કરવો પડશે. ત્યારબાદ 2012 માં તેણે ક્રોએશિયાથી ઘરેણાં બનાવવાનું શરૂ કર્યું. આજે વિભા તેની ભરતકામવાળી જ્વેલરી માટે જાણીતી છે. તેણી કહે છે કે તેણે નાની-નાની વસ્તુઓથી શરૂઆત કરી હતી પરંતુ આજે તે રેશમ અને ઝરીનો ઉપયોગ કરીને જ્વેલરીની નવી ડિઝાઇન બનાવી રહી છે.
વિભાબહેનને જ્વેલરી માટે પણ ઘણા ઓર્ડર મળે છે. કેટલાક લોકો સીધા ઑર્ડર આપીને બનાવેલી વસ્તુઓ મેળવે છે, જ્યારે ઘણા લોકો તેમની પાસેથી ઉત્પાદનો ખરીદે છે અને વેચે છે. આ રીતે, તે અન્ય લોકોને પણ રોજગારનું સાધન આપી રહી છે. આ સિવાય 10 -12 મહિલાઓ પણ તેમની સાથે કામ કરે છે. તેણે કહ્યું કે તેના માટે તમામ ઑર્ડર પૂરા કરવા શક્ય નથી. તેથી જ તે અન્ય મહિલાઓને તેની સાથે જોડી રાખે છે, જેથી તેના ઑર્ડર પૂરા થાય અને મહિલાઓને રોજગારી મળે.
છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી વિભાબહેન સાથે કામ કરી રહેલી શાલિની કહે છે કે તેને પહેલાથી જ ભરતગુંથણ કામનો થોડોક અનુભવ હતો અને વિભાબહેનને મળ્યા પછી તેણે જ્વેલરીનું કામ પણ શીખી લીધું હતું. આને કારણે, તેને દર મહિને આશરે 6000 રૂપિયાની કમાણી થાય છે. વિભાબહેન કહે છે કે તે સમયે-સમયે વિવિધ ઈવેન્ટમાં પોતાનો સ્ટોલ રાખે છે. આ રીતે, તેઓ એક મહિનામાં 25-30 હજાર રૂપિયા અને કેટલીકવાર 50 હજાર રૂપિયા પણ કમાય છે.
વિભાબહેન પાસેથી જ્વેલરી ખરીદનાર છાયા કુમાર કહે છે, “હું મારી માટે વિભાજીના બનાવેલી વસ્તુઓ પસંદ કરુ છું. હું ફક્ત મારા માટે જ જવેલરી જ લેતો નથી, પરંતુ હું તેને વધુ પ્રમોટ પણ કરું છું. એક ઉદ્યોગસાહસિક તરીકે, મારો પ્રયાસ છે કે આ પ્રકારની હાથબનાવટની ચીજોને પ્રોત્સાહન મળે. તેથી જ હું તેમની પાસેથી ઘણી વસ્તુઓ ખરીદું છું અને મારા નેટવર્કમાં લોકોને આગળ ઉપલબ્ધ કરાવું છું.”
વિભાબહેનને તેની કળા માટે ઘણા સન્માનથી નવાજવામાં આવ્યા છે. તેમને કર્મવીર એવોર્ડ, બિહાર મેરિટ એવોર્ડ જેવા ઘણા સન્માન મળ્યા છે. હાલ તેઓ ગ્રામીણ મહિલાઓને આત્મનિર્ભર બનાવવા માટે મફત તાલીમ આપી રહ્યાં છે.
જો તમે વિભા શ્રીવાસ્તવનો સંપર્ક કરવા માંગો છો અથવા તેના દ્વારા બનાવેલા ઘરેણાં ખરીદવા માંગતા હોવ તો તમે 093040 60401 પર કૉલ કરી શકો છો.
સંપાદન: નિશા જનસારી
આ પણ વાંચો: એક સમયે બે ટંકના રોટલાના ફાંફા હતા ત્યા આ કચ્છી કળાથી પરિવારની આવકમાં થયો નોંધપાત્ર વધારો
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.
