શહેરમાં, શહેર, આજકલ ગામડાઓનાં ઘરમાં પણ પક્ષીઓ ભાગ્યે જ જોવા મળે છે. આનું કારણ સ્પષ્ટ છે – આપણે મોટી ઇમારતોની વચ્ચે આ પક્ષીઓને તેમનો માળો આપવાનું ભૂલી ગયા છીએ. પરંતુ બીજી બાજુ કેટલાક લોકો એવા છે જે તે પક્ષીઓને પાછા લાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. આ લોકોએ પક્ષીઓને માત્ર તેમના ઘરોમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિસ્તારમાં પાછા લાવવાનું અભિયાન શરૂ કર્યું છે. આજે અમે તમને કર્ણાટકના આવા જ એક વ્યક્તિ સાથે પરિચય કરાવવાના છીએ.
આ વાત દક્ષિણ કન્નડ જિલ્લાના એલિઅનાડુગોડુ ગામના રહેવાસી નિત્યાનંદ શેટ્ટી અને તેની પત્ની રામ્યાની છે. આ દંપતીએ તેમનું અભિયાન ‘ગોબ્બાચી ગોડુ’ નામથી શરૂ કર્યું છે જેનો અર્થ છે ‘પક્ષીઓનો માળો’ થાય છે. જે અંતર્ગત તે શાળા-કોલેજ, વિવિધ સંસ્થાઓમાં જાય છે અને પક્ષીઓની ઘટતી સંખ્યા અંગે લોકોને જાગૃત કરે છે. આ સાથે, તેઓ પક્ષીઓને રહેવા, ખાવા -પીવા અને સ્નાન કરવા માટે માળા અને માટીના બાઉલનું વિતરણ પણ કરે છે. આજે, તેમના સતત પ્રયત્નોને કારણે, ફરી એકવાર તેમના વિસ્તારમાં ઘણા પ્રકારના પક્ષીઓનો અવાજ સંભળાવા લાગ્યો છે.
ધ બેટર ઈન્ડિયા સાથે વાત કરતા તેમણે કહ્યું, “અમે ફક્ત અમારા સ્તરે એક અભિયાન ચલાવી રહ્યા છીએ. આ કોઈ સંસ્થા કે ટ્રસ્ટ નથી કે જેમાં અમે અન્યના ભંડોળ સાથે કામ કરીએ. તેના બદલે, અમે બંને પતિ -પત્ની અમારી ખેતીની કમાણીનો અમુક હિસ્સો આ કામમાં રોકીએ છીએ. અમે આ અભિયાનની શરૂઆત અમારા પોતાના ઘરો અને ખેતરોથી કરી હતી. હવે માત્ર અમારા તાલુકામાં જ નહીં, પણ હરિયાણા, પંજાબ, જમ્મુ અને કાશ્મીર જેવા કેટલાક રાજ્યોમાં પણ અમને અમારો સંદેશ ફેલાવવાની તક મળી રહી છે.”
પક્ષીઓને સમર્પિત કરી બે એકર જમીન
અર્થશાસ્ત્રમાં માસ્ટર્સ કરનારા નિત્યાનંદ અને એમ.કોમની ડિગ્રી કરનારા રામ્યા વ્યવસાયે ખેડૂત છે. તેમણે કહ્યું કે તેઓ ખેડૂત પરિવારમાંથી આવે છે અને નોકરીને બદલે, ખેતીને વ્યવસાય બનાવ્યો છે, જેથી તે તેમના મૂળ સાથે જોડાયેલા રહી શકે. તેમની જમીન પર નિત્યાનંદ અને રામ્યા નાળિયેર, સોપારી, મરી જેવા પાકોની ખેતી કરે છે. આ સિવાય તેઓ મોસમી શાકભાજી અને કેરી-જેકફ્રૂટ જેવા કેટલાક ફળોના વૃક્ષોનું પણ વાવેતર કરી રહ્યા છે.
નિત્યાનંદ કહે છે, “મેં હંમેશા મારી માતાને બાળપણમાં આંગણામાં પક્ષીઓ માટે ખોરાક અને પાણી રાખતા જોયા હતા. અમારા ઘરમાં પણ ઘણા પક્ષીઓના માળા હતા. પરંતુ સમય જતાં પક્ષીઓની સંખ્યા ઘટવા લાગી. આ માટે ઘણા કારણો છે. પરંતુ કારણો કરતાં વધુ, અમે ઉકેલ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું, પક્ષીઓને આપણી આસપાસ કેવી રીતે પાછા લાવવા જોઈએ.”
એક જ જવાબ હતો કે પક્ષીઓ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ હોવું જોઈએ. આ માટે નિત્યાનંદ અને તેમના પરિવારે તેમની બે એકર જમીન માત્ર પક્ષીઓ માટે છોડી દીધી. આ જમીન પર, તેમણે ઘણા ફળો અને શાકભાજીના વૃક્ષો અને છોડ વાવ્યા છે જેથી પક્ષીઓને ખોરાક મળી શકે. વળી, એક નાનકડી ઝૂંપડી નાંખીને, તેમણે પાણી માટે માટીના ઘણાં વાસણો પણ લગાવ્યા છે જેથી પક્ષીઓ ઉનાળાની ઋતુમાં તેમની તરસ છીપાવે અને સ્નાન પણ કરી શકે. આ સાથે નિત્યાનંદ અને રામ્યાએ તેમના માટે માળાની વ્યવસ્થા પણ કરી છે.
તેમણે કહ્યું, “ઘણા પક્ષીઓ છે જે પોતાનો માળો બનાવી શકતા નથી. અગાઉ ગામડાઓમાં, ઘરોમાં એવા ઘણા સ્થળો હતા, જ્યાં આ પક્ષીઓ પોતાનું સ્થાન બનાવતા હતા જેથી તેઓ તેમના ઇંડા રાખી શકે. પરંતુ હવે કોઈ ઈચ્છતું ન હતું કે પક્ષીઓના માળા તેમના ઘરોમાં હોય. આજકાલ તમામ ઘરોમાં ઇલેક્ટ્રિક વાયર છે અને ક્યારેક ખુલ્લા વાયરને કારણે કરંટ લાગવાથી પક્ષીઓ મૃત્યુ પામે છે. એટલા માટે અમે વિચાર્યું કે અમારે તેમના માળાઓ માટે માત્ર ઘરમાં જ નહીં પણ આસપાસના સ્થળોએ, અમારા ખેતરોમાં પણ સ્થાન બનાવવું જોઈએ. ખાસ કરીને ઉનાળાના સમયમાં પક્ષીઓને માળા, ખોરાક અને પાણીની જરૂર પડે છે.”
93 પ્રકારના પક્ષીઓ તેમના ખેતરોમાં આવે છે
નિત્યાનંદ અને રામ્યા જણાવે છે કે કોઈ પક્ષી ન આવે તે પહેલા, કાગડો બધે દેખાતો હતો. પણ હવે આપણે મનુષ્યોએ કાગડાઓને પણ આપણાથી દૂર કર્યા છે. જ્યારે કાગડા માનવ જાતિ માટે ખૂબ મદદરૂપ છે. “શહેરોમાં અથવા તો ગામડાઓમાં પણ હવે લોકો પક્ષીઓ માટે ખોરાક અને પાણી રાખવાનું ભૂલી જાય છે. પણ અમારા બાળપણમાં આવું નહોતું. જો કોઈ પક્ષી ઈજાગ્રસ્ત દેખાય તો તરત જ તેની મદદ કરવામાં આવતી હતી. આ કારણે, મનુષ્યો અને પ્રાણીઓ વચ્ચે સદ્ભાવના જળવાતી હતી. અમે આવનારી પેઢીઓના મનમાં ફરી એકવાર પક્ષીઓ માટે આ સદ્ભાવના અને કરુણા પેદા કરવા માંગીએ છીએ.”
અત્યાર સુધી તાલુકાની 205 શાળાઓમાં નિ:શુલ્ક સેમિનાર કરી ચૂકેલા આ પતિ -પત્ની પોતે પક્ષીઓ માટે માળાઓ પણ બનાવે છે. તેમણે પોતાના વિસ્તારના લોકોને 2000 થી વધુ માટીના વાટકા અને વિવિધ પ્રકારના માળા વિતરણ કર્યા છે. જો કોઈ તેમને માળા અથવા કટોરા માટે એકવાર બોલાવે, તો તેઓ તરત જ તેમને બંને વસ્તુઓ પહોંચાડે છે. આ દંપતી આ કામ માટે આર્થિક મદદ લેતું નથી. આ સિવાય જો કોઈ પક્ષી ઘાયલ જોવા મળે તો તેની સારવાર કરવામાં આવે છે. બીજી બાજુ, જો કોઈ પક્ષી મૃત્યુ પામે છે, તો તેને જમીનમાં દફનાવવામાં આવે છે.
તેમનું કહેવું છે કે મનુષ્યોની જેમ આ મુંગા જીવોને પણ સમ્માનનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે. કદાચ આ દંપતીનું સમર્પણ છે કે આજે લગભગ 93 પ્રકારના પક્ષીઓ તેમના ખેતરોની મુલાકાત લે છે. નિત્યાનંદ કહે છે કે ગયા વર્ષે લોકડાઉન દરમિયાન, તેમણે જોયું કે કયા પક્ષીઓ તેમની પાસે આવે છે. પક્ષીઓની વિવિધ પ્રજાતિઓ જુદા જુદા સમયે તેમના ખેતરોની મુલાકાત લે છે. કેટલાક માળામાં ઇંડા મૂકે છે અને કેટલાક તરસ છીપાવવા આવે છે. આ પક્ષીઓમાં કાગડો, ગ્રેટ કોમોરેન્ટ, ઘુવડ, કિંગફિશર, ક્રેન, કબૂતર, બુલબુલ, જંગલી મરઘા, મોર, સનબર્ડ, મેના, ગ્રે જંગલફોલ, કોયલ, ચિત્તીદાર મુનિયા, પોપટ, લક્કડખોદ, કબૂતર, ભારતીય તળાવનાં બગલા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
“અમે એમ નથી કહેતા કે અમારું ફાર્મ બર્ડહાઉસ છે, જ્યાં તમને હંમેશા પક્ષીઓ મળશે. પરંતુ એવું કહી શકાય કે જો તમે અહીં સમય પસાર કરશો તો તમારી સવારની શરૂઆત પક્ષીઓના કલરવથી થશે. આજકાલ, નાના બાળકોની સવાર પણ મોબાઇલ અથવા કાર-બાઇકનાં હોર્ન વડે થાય છે. પરંતુ અમારા ખેતરોમાં તમે વિવિધ પ્રકારના પક્ષીઓનો અવાજ સાંભળી શકો છો. તેમના કોલાહલ સામે, હવે આપણે જાતે જ વાહનોનો અવાજ અથવા અન્ય કોઈ પણ અવાજ ખૂબ વિચિત્ર લાગે છે,”તેમણે કહ્યું.
અંતે, આ દંપતી દરેકને એક જ સંદેશ આપે છે કે પક્ષીઓ માટે તેમના ઘરમાં ખોરાક અને પાણીની વ્યવસ્થા કરવી. પછી તમે ઘરમાં પણ પક્ષીઓનો કિલકિલાટ સાંભળશો. અલબત્ત નિત્યાનંદ અને રામ્યા આજે આપણા બધા માટે પ્રેરણા છે, જે પર્યાવરણ માટે કામ કરીને વધુ સારું અને સુખી જીવન જીવી રહ્યા છે.
મૂળ લેખ: નિશા ડાગર
સંપાદન: નિશા જનસારી
કવર ફોટો: નિત્યાનંદ શેટ્ટી
આ પણ વાંચો: એક સમયની ગુજરાતની રાજધાની એવું ચાંપાનેર આજે પણ સાચવીને બેઠું છે ઐતિહાસિક ધરોહર
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.સકારાત્મકતાની ઝુંબેશ આગળ વધારવામાં અમને મદદ કરો
