દરેક વ્યક્તિ કલ્પના કરે છે કે આપણી આસપાસ હરિયાળી હોવી જોઈએ, પરંતુ એવા લોકો બહુ ઓછા હોય છે, જેઓ આ ઉમદા હેતુ માટે પગલાં લે છે. આજે અમે તમને છત્તીસગઢની એક એવી વ્યક્તિ સાથે પરિચય કરવા જઈ રહ્યા છીએ જે ફક્ત વૃક્ષારોપણ જ કરી રહ્યા નથી, પરંતુ છોડની સંભાળ પણ એક અનોખી રીતે રાખી રહ્યા છે.
આ પ્રેરણાદાયી કથા છત્તીસગઢના બાલોદ જિલ્લાના દેવરી ગામના રહેવાસી ભોજકુમાર સાહુની છે. ભોજ કુમાર કહે છે કે તેમને બાલોદ જિલ્લાના બીજા પર્યાવરણ પ્રેમી વિરેન્દ્રસિંહ પાસેથી પર્યાવરણ માટે કંઇક કરવાની પ્રેરણા મળી.
ભોજ કુમારે બેટર ઈન્ડિયાને કહ્યું, “હું છેલ્લા ઘણા સમયથી વૃક્ષારોપણનું કામ કરું છું. તે સાચું છે કે છત્તીસગઢમાં જંગલ વિસ્તાર ઘણો છે. પરંતુ વહીવટ અને જાહેર સમાજની બેદરકારીને કારણે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં પર્યાવરણને ઘણું નુકસાન થયું છે. તેથી જ આજે ઘણા લોકો પર્યાવરણ માટે આગળ આવી રહ્યા છે. જ્યારે મેં વીરેન્દ્રજી અને તેમના કાર્ય વિશે સાંભળ્યું ત્યારે મને લાગ્યું કે મારે પણ આ દિશામાં કંઇક કરવું જોઈએ.”
આ પણ વાંચો: ખીજડા પર ‘ટ્રીહાઉસ’, 2000 ઝાડ & તળાવ, થીમ પાર્ક કરતાં ઓછું નથી નિવૃત સૈનિકનું ખેતર
સૌથી રસપ્રદ બાબત એ છે કે તે લોકોને માત્ર વૃક્ષો વાવવા જ નહીં પણ તેની સંભાળ રાખવા પણ પ્રેરિત કરી રહ્યા છે. તેમના દ્વારા વાવેલા સેંકડો રોપાઓ ગાઢ વૃક્ષોમાં ફેરવાઈ રહ્યા છે અને લોકોને છાંયો આપી રહ્યા છે. ભોજકુમાર દર મહિને તેના પગારનો અમુક હિસ્સો પર્યાવરણીય અને સામાજિક કાર્યો માટે રાખે છે.
સાત છોડ સાથે થઈ હતી શરૂઆત
ભોજ કુમાર કહે છે, “મારા પિતા એક સામાન્ય ખેડૂત છે પરંતુ તેમણે અમારા ભાઈ-બહેનોના શિક્ષણ પર ભાર મૂક્યો હતો. મેં ફાર્મસીમાં ગ્રેજ્યુએશન કર્યું છે અને હાલમાં રાજનાંદગાંવના ડોંગરગાંવના કોમ્યુનિટી હેલ્થ સેન્ટરમાં રેડિયોગ્રાફર તરીકે કામ કરું છું.”
જોકે, ભોજ કુમારના કામને સૌથી વધુ ઓળખ ત્યારે મળી જ્યારે તેમણે તેમના લગ્નમાં કન્યાપક્ષ પાસેથી સાત રોપા લીધાં. આ અંગે તેમણે કહ્યું, “હું દહેજની વિરુદ્ધ છું. તે સામાજિક અભિશાપ છે. મેં વિચાર્યું કે મારા લગ્નજીવનથી જ લોકોને સારો સંદેશ કેમ ન આપવામાં આવે. તેથી જ મેં લગ્નમાં ભેટ તરીકે સાત છોડ આપવા માટે મારા સાસરાવાળાને કહ્યુ હતુ, આ દરેક છોડોને પત્ની, ખુશ્બૂની સાથે મળીને ગામમાં જ અલગ અલગ જગ્યાએ લગાવ્યા. આજે આ છોડ સારી રીતે વિકસિત થઈ રહ્યા છે.”
આ સાત છોડ ઉપરાંત, ભોજ કુમારે અત્યાર સુધીમાં 500 થી વધુ વૃક્ષો વાવ્યા છે અને ઘણા લોકો તેમની પ્રેરણાથી આગળ આવી રહ્યા છે. હાલમાં નિમોરામાં વહીવટી એકેડેમીના નાયબ નિયામક તરીકે કાર્યરત પી.એલ. યાદવ જણાવે છે, “ભોજકુમાર પ્રકૃતિના ખૂબ શોખીન છે. મને યાદ છે, જ્યારે મારું પોસ્ટિંગ તેમના વિસ્તારમાં હતુ, ત્યારે તે એકવાર મારી પાસે ફરિયાદ લઈને આવ્યા કે કોઈએ તેમના દ્વારા રોપેલા ઝાડને નુકસાન કર્યું છે. અને મને કહેતી વખતે તે ભાવુક થઈ ગયા હતા. મેં જાતે જ જોયું છે કે તે ફક્ત છોડ લગાવતા નથી અને પરંતુ બાળકની જેમ તેમની સંભાળ રાખે છે.”
અનોખી રીતે કરે છે સિંચાઈ
ભોજ કુમારે જણાવ્યું હતું કે તેમના પ્રયાસો ગ્રામ પંચાયત સાથે મળીને કામ કરવાના છે. જેથી રોપાયેલા છોડની યોગ્ય કાળજી લેવામાં આવે. તેમણે કહ્યું, “મારો ઉદ્દેશ માત્ર રોપાઓ રોપવાનો નથી. તે છોડ એક ઝાડ બની જાય છે, તે જરૂરી છે. ખરેખર છોડને પ્રથમ એક કે બે વર્ષ કાળજીની જરૂર હોય છે. તે પછી, તેઓ પોતાનો જાતે વિકાસ શરૂ કરે છે.”
આ પણ વાંચો: સ્મશાનમાં જતાં બધાં ડરતાં, ત્યાં માંડલના યુવાનોએ 1500 વૃક્ષ વાવી બનાવ્યું હરિયાળુ, લોકો આવે છે પિકનિક માટે
છોડની સંભાળ રાખવા માટે તે એક અનોખી યુક્તિ પણ લઈને આવ્યો છે. આ વિશે તેમણે કહ્યું કે, “મેં મધ્યપ્રદેશનાં એક સમાચાર જોયા હતા, જેમાં એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે એક ટપક સિંચાઈ સિસ્ટમ ગ્લુકોઝની બાટલીઓથી મંદિરની બહારના છોડને સિંચાઈ માટે બનાવવામાં આવી હતી. તે ઓછું પાણી લે છે અને ખર્ચ પણ ઓછો કરે છે. તેથી મેં મારા લગ્નમાં મળેલા છોડની સિંચાઈ માટે આ પદ્ધતિ અપનાવી છે.”
ભોજ કુમાર આરોગ્ય કેન્દ્રમાં કાર્યરત છે, જ્યાં મોટી સંખ્યામાં ગ્લુકોઝની બાટલીઓ કચરામાં જાય છે. “મેં આ કચરામાંથી કેટલીક બોટલો એકત્રિત કરી અને તેને સાફ કરી અને મારી સાથે ગામ લઈ ગયો. ત્યાં મેં લાકડાની મદદથી છોડની નજીક આ બોટલ એવી રીતે મૂકી કે છોડનાં મૂળિયાંમાં પાણીનાં ટપકતું રહે. આ પદ્ધતિમાં ઘણા ફાયદા છે. આપણે બધા જાણીએ છીએ કે ટપક પદ્ધતિ ઓછા પાણીમાં વધુ સારી સિંચાઈ થાય છે. આનાથી છોડના મૂળિયામાં લાંબા સમય સુધી ભેજ મળી શકે છે,” તેમણે કહ્યું.
આ સિવાય તે મટકા ટપક પદ્ધતિ પણ અપનાવી રહ્યા છે. તેમણે જણાવ્યું કે પહેલા રોપા રોપ્યા પછી તેની આસપાસ ‘ટ્રીગાર્ડ’ લગાવવામાં આવે છે. પછી માટીના વાસણની નીચે એક છિદ્ર બનાવવામાં આવે છે અને આ ‘ટ્રીગાર્ડ’ ઉપર મૂકવામાં આવે છે. ઘડામાં એકવાર પાણી ભરીને છોડી દેવામાં આવે છે અને છિદ્રમાંથી ટીપું-ટીપું કરીને છોડને પાણી આપવામાં આવે છે.
ભોજ કુમારે દાવો કર્યો છે કે છોડને સામાન્ય રીતે પાણી આપવા માટે લગભગ બે-ત્રણ લિટર પાણી ખર્ચવામાં આવે છે, પરંતુ ટપક પદ્ધતિ દ્વારા માત્ર એક લિટરના ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેમને પણ આ પદ્ધતિથી સારી સફળતા મળી છે.
બનાવ્યા 500 ‘સીડ બૉલ‘
ભોજ કુમાર કહે છે કે આ વર્ષે તેમણે વરસાદની ઋતુમાં વાવેતર માટે 500 સીડ બોલ તૈયાર કર્યા છે. સીડ બોલ તૈયાર કરવા માટે, નાના બોલમાં છાણનું ખાતર, માટી મિક્સ કરીને તેમાં પાણી ઉમેરીને બનાવવામાં આવે છે. આ બોલમાં કરંજ, અશોક, આમલી, કનેર જેવા વૃક્ષોના બીજ નાખવામાં આવે છે. ત્યારબાદ આ બોલને છાયામાં સુકવવામાં આવે છે અને જ્યારે વરસાદની મોસમ આવે છે ત્યારે તે રસ્તાની બાજુએ, પર્વતોમાં અથવા જંગલોમાં મૂકવામાં આવે છે જેથી વરસાદની ઋતુમાં આ બીજ અંકુરિત થાય છે અને છોડ બને છે અને વૃક્ષો બનીને પ્રકૃતિને બચાવે છે.
તેઓએ જૂન મહિનાથી સીડ બોલ બનાવવાનું શરૂ કર્યું અને હવે આ સીડ બોલને જુદા જુદા લોકોને વહેંચશે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે છેલ્લા ઘણા સમયથી, તે લોકોને ભેટ તરીકે છોડ પણ આપે છે. તેમનો ઉદ્દેશ શક્ય તેટલું પ્રકૃતિની નજીક રહેવું અને લોકોને પર્યાવરણીય સંરક્ષણથી જોડવાનું છે.
ધ બેટર ઈન્ડિયા ભોજ કુમારના પ્રયાસોની પ્રશંસા કરે છે અને અમને આશા છે કે ઘણા લોકો તેમની પાસેથી પ્રેરણા લેશે.
સંપાદન: નિશા જનસારી
આ પણ વાંચો: ગંદુ નાળું બની ચૂકેલી નદીમાંથી કાઢ્યો 100 ટ્રક ભરીને કચરો, શોધ્યુ નદીનું ઉદ્ગમ સ્થાન!
જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય અને જો તમે પણ તમારા આવા કોઇ અનુભવ અમારી સાથે શેર કરવા ઇચ્છતા હોય તો અમને gujarati@thebetterindia.com પર જણાવો, અથવા Facebook અમારો સંપર્ક કરો.
